बैतडी। कुनै बेला सामाजिक न्याय/अन्याय छुट्याउने थलोका रूपमा रहेको बैतडीको कुल्लेककोट दरबार संरक्षण नहुँदा यहाँ रहेका ऐतिहासिक शिलालेख र मूर्तिहरू डाँडामा अलपत्र परेका छन्। कोट भत्केर ढुङ्गा छरपस्ट भएका छन् भने नजिकै रहेको कुवा पुरिन थालेको छ।
दशरथचन्द नगरपालिका–४, देवलहाट नजिकैको अग्लो डाँडामा रहेको कुल्लेककोट दरबार बाह्रौँ शताब्दीअघि निर्माण भएको अभिलेख भेटिन्छन्। यो कोटमा वि.सं. १६३० देखि १६५० सम्म रुद्रवीर शाहले राज्य गरेको स्थानीय जानकार उद्धव मार्कण्डले बताए।
दशरथचन्द नगरपालिका–४, कुल्लेककोटबाट दक्षिणतिर ग्वाल्लेक धुरा (अग्लो डाँडा)मा धज्या ढुङ्गा रहेको छ। तत्कालीन समयमा गाउँमा आक्रमण गर्न कटक पसे सो धज्या ढुङ्गाबाट कुल्लेककोट दरबारमा स्थानीय भाषामा ‘धदिउन्या’ (चर्को स्वर निकालेर जानकारी गराउने) चलन रहेको स्थानीयवासीले बताएका छन्। ग्वाल्लेक क्षेत्रमा अहिले पनि धज्या ढुङ्गालाई अन्यायका बेला बोल्ने ढुङ्गाका रूपमा पूजा हुने गरेको स्थानीय हरिदत्त जोशीले बताउँछन्।
ग्वाल्लेकको धज्या ढुङ्गा र कुल्लेककोट दरबारबीच ऐतिहासिक सम्बन्ध रहेका थुप्रै तथ्य र प्रमाण भएकाले ऐतिहासिक वस्तु शिलालेख, पुरातात्विक मूर्तिको संरक्षण गर्न आवश्यक रहेको उनले बताए।
कुल्लेककोटमा रहेका ऐतिहासिक वस्तुको संरक्षण हुन नसके मूर्तिहरू चोरी हुन सक्ने खतरा रहेको स्थानीय धार्मिक युवा क्लबका अध्यक्ष उद्धव मार्कण्डले बताउनुभयो। उहाँले भन्नुभयो, “अहिले स्थानीय धार्मिक क्लबले ती वस्तुको रेखदेख गर्दै आएका छन्। ऐतिहासिक वस्तुको संरक्षण राज्यले नै गर्नुपर्छ।”
मार्कण्डका अनुसार कुल्लेककोट दरबारमा वि.सं. १६३० देखि १६५० सम्म राज्य गर्ने रुद्रवीर शाह २०औँ राजाका रूपमा रहेका थिए। त्यसपछि यहाँ चन्दहरूमध्येका रानादेवले बैतडी गर्खाको न्याय/अन्याय छुट्याउने गरेर गोरखा राज्यलाई सहयोग गरेका थिए। रानादेवको निधनपछि गर्गदेवले कोटको परम्परालाई निरन्तरता दिएको बताइन्छ।
कुल्लेककोट नजिकै पञ्चदेवल रहेको छ। हुलाकसेवा विभागले पञ्चदेवलको तस्बिर राखेर टिकट प्रकाशित गर्दै आएको छ। देवलको संरक्षण भए पनि कुल्लेककोटको संरक्षण हुन नसकेको स्थानीय हरि भट्टले बताए।
सुदूरपश्चिमका साहित्यकार हेमबाबु लेखकका अनुसार कोटनजिकै हतियार लुकाउन तत्कालीन समयमा मन्दिरजस्तो शैलीमा देवल बनाउने चलन थियो। बैतडीको पञ्चदेवललाई अहिले मन्दिरका रूपमा पूजा हुने गरेको भए पनि तत्कालीन समयमा राजाहरूको हतियार राख्ने कोत रहेको लेखकले बताउए। मन्दिरमा कसैले आक्रमण नगर्ने भएकाले यो शैली अपनाएको उनको भनाइ छ।
आठ वर्षअघि पुरातात्त्विक विभागले पञ्चदेवलको जीर्णोद्धार गर्ने क्रममा ढाल–तरबार र खुँडा भेटिनुले पनि पञ्चदेवल तत्कालीन राजाहरूले हतियार राख्ने कोत रहेको पुष्टि हुने लेखकले बताए। पञ्चदेवलमा भेटिएको शिलापत्रमा पनि ‘गर्गदेव पुत्रस्य’ लेखिएको पाइनुले यो कुरालाई थप पुष्टि गरेको उनले बताए।
पुरातात्त्विक विभागले देवलको संरक्षका लागि चासो देखाए पनि कुल्लेककोटको संरक्षण हुन नसकेको स्थानीय ८४ वर्षीय ज्येष्ठ नागरिक वीरबहादुर चन्दले बताए। उनका अनुसार कुल्लेककोटको जग्गा अहिले अंश लाग्ने चन्द परिवारभित्रका व्यक्तिका नाममा पास भएकाले कोटको संरक्षण हुन सकेको छैन। गाेरखापत्रबाट
