काठमाडौं। सरकारले वैकल्पिक ऊर्जाका विभिन्न स्रोतहरुको खोजी र मिश्रणको अवधारणा अगाडि बढाएपछि हाल सौर्य परियोजनामा लगानी गर्नेहरुको संख्या बढेको छ। १० वर्षमा १५ हजार मेगावाट बिजुली उत्पादन गर्ने सरकारको योजनामा वैकल्पिक ऊर्जाको हिस्सा १० प्रतिशतको हाराहारीमा रहेको छ। वैकल्पिक ऊर्जाका अन्य आयाममा लगानीकर्ताको चासो नभए पनि सौर्य परियोजनाको हकमा भने आकर्षण देखिएको छ।
ऊर्जा, जलस्रोत तथा सिँचाइ मन्त्रालयले जलविद्युत् आयोजना सँगसँगै ऊर्जाका अन्य स्रोतहरुको समेत समान विकासमा जोड दिएको छ। त्यस्तै नीतिगत रूपमा पनि सौर्य ऊर्जाको विकास र विस्तारमा मन्त्रालयले आवश्यक सहजीकरण गरिरहेको छ। विगतमा घरघरमा सामान्य बत्ती बाल्नका लागि मात्रै प्रयोग हुँदै आएको सौर्य परियोजना पछिल्ला दिनमा भने व्यावसायिक बन्दै गएको छ। अन्तरराष्ट्रिय रूपमा पनि ठूलाठूला सौर्य परियोजनाहरु अगाडि बढेका छन्। नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले नुवाकोटमा २५ मेगावाट क्षमताको सौर्य परियोजना अगाडि बढाएको छ। जसमध्ये झण्डै ५० प्रतिशत क्षमतामा बिजुली उत्पादन भइसकेको छ।
विद्युत् विकास विभागको तथ्यांक हेर्ने हो भने ४०८ मेगावाट क्षमता रहेको कूल ३३ सौर्य परियोजनाले सर्वेक्षणका लागि आवेदन दिएका छन्। त्यस्तै सरकारले कृषियोग्य भूमिमा भने सौर्य परियोजना निर्माण गर्न नदिने स्पष्ट नीति लिएको छ। मध्यपहाडी राजमार्गको आसपासमा ठूलो मात्रामा सौर्य प्लान्ट राख्न सकिनेछ। सो राजमार्गको आसपास प्राधिकरणले सवस्टेशन निर्माण गरिरहेकाले पनि सौर्य प्लान्ट राख्न चाहनेलाई थप सहज हुने भएको छ।
प्राधिकरणले हाल सौर्य परियोजनासँग प्रतियुनिट रू. ७ आसपासमा विद्युत् खरीद सम्झौता गरेको छ। तर अन्तराष्ट्रिय बजारमा हेर्दा सौर्य प्लान्टबाट उत्पादन हुने बिजुलीको मूल्य र लागतसमेत घट्दै गएको छ। प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङ सौर्य परियोजनाको लागत क्रमशः घट्दै गएको बताएका छन्। प्राधिकरणले केही आयोजनासँग प्रतियुनिट रू. ७ बराबरको मूल्य दिएर विद्युत् खरीद सम्झौता गरेको जानकारी दिँदै उनले खेती नहुने स्थानमा त्यस्ता परियोजना अगाडि बढाउन सकिने बताएका हुन्।
विद्युत् विकास विभागका अनुसार १६ ओटा परियोजनाले निर्माणको अनुमति लिएका छन् । ती आयोजनाको क्षमता ९३ मेगावाट रहेको छ। त्यस्तै सर्वेक्षणका लागि २१ परियोजनाले अनुमति पाएका छन् । ती आयोजनाको क्षमता ५६८ मेगावाट रहेको छ। ६० मेगावाट क्षमता भएको ९ परियोजनाले निर्माणका लागि अनुमति मागेका छन्। २० मेगावाट क्षमता भएका ४ आयोजनाले सौर्य परियोजनाबाट बिजुली उत्पादन गरिरहेका छन्।
त्यस्तै सर्वेक्षणको चरणमा रहेका, सर्वेक्षणको अनुमतिको प्रतीक्षा गरिरहेका, उत्पादन अनुमतिपत्र लिएका सबै परियोजनाको क्षमता हेर्दा १ हजार १४९ मेगावाट रहेको छ। ऊर्जामन्त्री पम्फा भुसालले ऊर्जा मिश्रणको अवधारणलाई प्रभावकारीरूपमा अगाडि बढाउने गरी सरकारले नीति तथा कार्यक्रम तय गरेको बताएकी छिन्। अहिले सरकारले सहयोगीरूपमा सौर्य, वायु ऊर्जाको विकास र विस्तारमा ध्यान दिएको छ। दक्षिण एशियामा विशेषगरी भारतले नवीकरणीय र वैकिल्पक ऊर्जाबाट मात्रै १ लाख मेगावाट बराबरको बिजुली उत्पादन गरिसकेको छ।
यसैगरी बेलायतको स्कटल्याण्डमा हालै सम्पन्न जलवायुसम्बन्धी अन्तरराष्ट्रिय सम्मेलनका क्रममा समेत नवीकरणीय एवम् स्वच्छ हरित ऊर्जाको विकास र प्रवर्द्धनमा जोड दिन संसारका धेरै जसो देश सहमत भएका छन्। नेपालले पनि शून्य कार्बनको नीतिलाई पूर्णरूपमा कार्यान्वयन गर्ने नीति लिएको छ। ऊर्जा मन्त्रालय मातहतको वैकल्पिक ऊर्जा प्रवर्द्धन केन्द्रको सहयोगमा सार्वजनिक संस्था, विद्यालय, स्वास्थ्य चौकी, अस्पताल, सर्पदंश उपचार केन्द्र, वर्थिङ सेन्टर जस्ता संस्थामा कम्प्युटर तथा स्वास्थ्यसम्बन्धी उपकरण सञ्चालन गर्न देशभर दुई हजार ८०० संस्थागत सौर्य ऊर्जा प्रणाली जडान भएको छ।
