काठमाडाैं। हामी दैनिक सवारी साधनमार्फत होस् वा पैदल सडकमार्गको प्रयोग गरिरहेका हुन्छौं। तर हामीले यसरी दैनिक प्रयोग गरिरहेको सडक कुन प्रकारको हो भन्ने कुरा अधिकांशलाई थाहा नहुन सक्छ। सडकको प्रकृती निर्माण सामाग्री र प्रविधिको प्रयोगमार्फत मात्र फरक हुँदैन। सडकमा विभिन्न प्रकारका लेनहरु रहेका हुन्छन्। ती प्रत्येक लेन अर्थात रेखाको नियम फरक फरक हुन्छ। यी लेनहरु त्यसमा प्रयोग भएको रङ र त्यसको ढाँचामार्फत भिन्न हुन्छन् र त्यसकै माध्यमबाट हामी यसलाई छुट्याउन सक्छौँ।
सडकका रेखाहरुका लागि भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालय र सडक विभागले विभिन्न रणनीतिक रुपमा योजना बनाएका हुन्छन् र सोही अनुसार आवश्यक स्थानमा ती रेखाहरुको प्रयोग गरिन्छ। नागरिकहरुलाई सबैभन्दा सुरक्षित ड्राइभिङ अनुभव सुनिश्चित गर्न विशेष ठाउँमा प्रयोग गरिने सडक रेखाहरुका प्रकारलाई ध्यानपूर्वक सोचिएको हुन्छ। त्यसैले सुरक्षित र राम्रो ड्राइभिङ अनुभवको लागि सडक नियमहरु सही रुपमा पालना गरिरहेको छु कि छैन भनेर हामी आफैंले आफैंलाई सुनिश्चित गर्न पनि यस विषयमा जानकार हुन आवश्यक छ। त्यसैले जानिराखौं सडक रेखाका प्रकारहरु।
सडक रेखाका प्रकार:
टुटेको सेतो रेखा
यो रेखा देशभर अधिकांश सडकमा बढी मात्रामा प्रयोग हुने रेखा हो। भाँचिएको सेचो रेखाले हामीलाई लेनहरु परिवर्तन गर्न, ओभरटेक गर्न र यू–टर्न लिन अनुमति दिन्छ। तसडक स्पष्ट र सुरक्षित भएको कुरा चै हामीले पहिले नै सुनिश्चित गरेको हुनुपर्छ।
निरन्तर सेतो रेखा
एक निरन्तर सेतो रेखा अलि कडा हुन्छ। यो रेखा भएको सडकमा अन्य सवारीसाधनलाई ओभरटेक गर्न वा यु–टर्न लिन अनुमति हुँदैन। यदि हामी यस प्रकारको सडकमा छौं भने केवल सीधा हिड्नु पर्ने हुन्छ। दुर्घटनाबाट बच्न वा मोड लिनको लागि मात्र लाइन पार गर्न अनुमति दिइएको हुन्छ। यी सडकरु प्राय पहाडी क्षेत्रमा देखिन्छन् जहाँ दुर्घटनाको उच्च सम्भावना हुन्छ।
निरन्तर पहेंलो रेखा
निरन्तर पहेंलो रेखा लगाइएको सडकमा ओभरटेकिङ अनुमति छ तर यहाँ हामी आफ्नो साइडमा मात्र हुनुपर्छ। पहेंलो रेखा पार गर्न दुवै पक्षको लागि अनुमति हुँदैन। यी सडक रेखाहरु सामान्यतया कम दृश्यता भएका क्षेत्रहरुम देखिन्छन् कि हामी सडकको छेउमा रहेको कुरा उक्त रेखाले संकेत गर्छ।
दोहोरो निरन्तर पहेंलो रेखा
सम्भवत सूचीमा सबैभन्दा कडा सडक दोहोरो निरन्तर पहेंलो रेखा भएको सडक हो। एक दोहोरो निरन्तर पहेंलो रेखाले रेखा पार गर्न कडाइका साथ परिवर्तन गर्दैन । यो ढाँचा सामान्यतया खतरनाक २ लेन सडकहरुमा देखिन्छ जहाँ प्रकोपहरुको उच्च सम्भावना हुन्छ।
टुटेको पहेंलो रेखा
सम्भवत सूचीमा सबैभन्दा उदार सडक टुटेको पहेंलो रेखा भएको सडक हो। हामीलाई ओभरटेक गर्न, यु टर्न लिन र लाइन माथि जाँदा दुवै गर्न सकिन्छ। तर यहाँ आफू सुरक्षित छु भन्ने कुरामा भने ख्याल गर्नुपर्छ।
लेन प्रणाली
प्राय सडक प्रयोगकर्ताले पालना नगर्ने अर्को महत्वपूर्ण पक्ष भनेको लेन प्रणाली हो। सडक रेखाहरु बीचको प्रत्येक लेन केवल निश्चित प्रकारका सवारीलाई तिनीहरुमाथि सार्न अनुमति दिनको लागि अवस्थित छ। दुर्भाग्यवस हाम्रो देशमा लेन नियमहरु विरलै पालना गरिन्छ। हाम्रा सडकहरुमा मानिसहरुले यी सबै प्रतिबन्धहरुलाई वेवास्ता गर्छन। तिनीहरुले चाहेको ठाउँमा धेरै ड्राइभ गर्छन। यहाँ विशेष गरी राजमार्गहरुमा बढ्दो सडक दुर्घटनामा यो ठूलो योगदान हो। सडक संरचनाको निरन्तर सुधारसँगै देशको यातायात पूर्वाधारको समग्र सुधारका लागि त्यसको सही उपयोग कसरी गर्ने भन्ने विषयमा पनि जनतालाई सिकाउन आवश्यक छ।
अब लेन प्रणालीले कसरी काम गर्छ हेरौं,
– शहरहरूमा ड्राइभिङस्
यहाँ हामी सडकको बायाँ तिर ड्राइभ गर्छौं। सामान्य नियमको रूपमा जब तपाईं सडकको दायाँ छेउमा जानुहुन्छ, तपाईंले कायम राख्नु पर्ने गति बढ्छ। त्यसैले सडकको देब्रेपट्टि ढिलो चल्ने ट्राफिकको लागि मात्र हो। शहरहरूमा, तपाईं प्रायः २ वा ३(लेन सडकहरू हेर्न जाँदै हुनुहुन्छ। त्यसोभए जब तपाईं फुर्सदको गतिमा यात्रा गर्दै हुनुहुन्छ, तपाईंले बायाँको लेनमा टाँस्नु पर्छ।
यदि तपाईंले कसैलाई ओभरटेक गर्नु छ भने, तपाईंले पहिले दायाँ लेन हेर्नुहोस् र यो खाली छ कि छैन भनेर सुनिश्चित गर्नुहोस्। त्यसपछि तपाईंले स्विच गरिरहनुभएको छेउमा संकेत गर्नुहोस् र तपाईंको अगाडिको व्यक्तिलाई ओभरटेक गर्नुहोस्। तपाईंले यो सुनिश्चित गर्नुपर्दछ कि तपाईंले यो धेरै सहज रूपमा गर्न सक्नुहुन्छ भन्ने। अगाडिको व्यक्तिले प्रतिक्रिया दिन नपाउने गरी अचानक र हतारमा भने त्यस्ते गर्न हुँदैन।
तपाईले प्रायः यस्तो अवस्थाको सामना गर्नुपर्नेछ जहाँ तपाई सडकको देब्रेपट्टि हुनुहुन्छ र यो बायाँ मोडमा जाँदैछ। त्यसोभए तपाई सिधै यहाँ जान चाहनुहुन्छ भने के गर्नुहुन्छरु सामान्यतया, यस्तो मोडहरूमा नजर राख्न र आफ्नो लेन पहिले नै सीधा सडकमा परिवर्तन गर्न सल्लाह दिइन्छ। यसो गरेर, तपाईं बायाँ मोड लिन इच्छुक आगमन ट्राफिकको बाटोमा हिड्नु हुन्न।
अन्यथा, तपाईले गर्नु पर्ने कुरा तपाईले सरिरहनुभएको छेउमा संकेत गर्नु हो र एक सहज गतिमा परिवर्तन पूरा गर्नुहोस्। तपाईको पछाडिको ट्राफिकको लागि हेर्नुहोस् र यदि तपाईले कुनै गाडी साँच्चै छिटो आउँदै गरेको देख्नुहुन्छ भने अलिकति ढिलो गर्नुहोस्। त्यो गाडी पास गर्न दिनुहोस् र त्यसपछि परिवर्तन गर्नुहोस्। सही गतिमा हुनुहोस् र निश्चित गर्नुहोस् कि तपाईंले कुनै पनि अचानक दिशा परिवर्तन गरिरहनुभएको छैन।
राजमार्गहरूमा ड्राइभिङ
देशमा अधिकांश सडक दुर्घटना राजमार्गमा हुने गर्छ । मानिसहरूलाई राजमार्गहरूमा कसरी ड्राइभ गर्ने भन्ने बारे थाहा नै छैन, फलस्वरूप राजमार्गमा धेरै दुर्घटना हुने गर्छ। सहरका सडकको विपरीत, यहाँ कुनै सिग्नलहरू हुँदैनन्। आजकल २ वा ३ लेनको राजमार्ग सामान्य भइसकेको छ । त्यसैले यहाँ संरचनाले ढिलो, मध्यम र छिटो काम गर्छ जसरी तपाईं बायाँबाट दाहिने लेनमा जानुहुन्छ।
राजमार्गहरूमा मध्य लेनमा हुनु सबैभन्दा सुरक्षित शर्त हो। ढिलो गाडीहरू प्रायः तपाईंको बायाँ तिर हुनेछन् जबकि द्रुत गाडीहरूले तपाईंलाई दायाँबाट सजिलै ओभरटेक गर्नेछन्। यदि तपाईं दाहिने लेनमा हुनुहुन्छ र तपाईंको पछाडि छिटो गाडी छ भने, केवल बायाँ तर्फ संकेत गर्नुहोस् र उसलाई बाटो दिनुहोस्। तिब्र गतिको गाडीले पार गरेपछि तपाईं द्रुत लेनमा फर्कन सक्नुहुन्छ।
दिमागमा राख्नको लागि अर्को महत्त्वपूर्ण सूचक उच्च बीमको प्रयोग हो। राजमार्गहरूमा धेरै तीव्र गतिमा हावाको विस्फोट हुन्छ। यस्तो परिस्थितिमा हावाको आवाजमा हर्न बजाउन नसक्ने हुन सक्छ। त्यसैले ड्राइभरको ध्यान आफ्नो अगाडि खिच्नको लागि एकै समयमा आफ्नो बीमहरू फ्ल्यास गर्नु उत्तम हुन्छ। दिमागमा राख्नको लागि अर्को साँच्चै महत्त्वपूर्ण कुरा भनेको दायाँको लेनबाट बायाँको लेनमा वा उल्टो बाटोमा कहिल्यै नहिड्नु हो। २-लेन राजमार्गहरूको लागि, प्रणाली लगभग २-लेन सहर सडकहरू जस्तै छ।
सवारी दुर्घटनाबाट बच्नका लागि हामीले सडकका प्रकार र सडक लेनका प्रणालीका बारेमा पनि बुझ्नु अवश्यक छ। यसले धेरै हदसम्म सवारी दुर्घटना न्यूनिकरण गर्न मद्दधत गर्छ।
